اصطلاحات ذیل در هیأت‌ها و مجالس مرثیه‌خوانی معمول است:

«اداره كردن: كنايه از كنترل مجلس و ارائۀ برنامۀ مطلوب است.

اهل بيتي: كنايه از شخصي است كه عاشق و دوستدار اهل بيت(علیهم‌السلام) است.

اهل گريه: كنايه از افرادي ا‏ست كه با محافل مذهبي آشنايند، مرثيه خوان را تحويل مي‏ گيرند و چشم گرياني در عزاي اهل‏بيت(علیهم‌السلام) دارند.

اهل منبر: كنايه از اشخاصي است كه پاي منبر وعظ مي‏ نشينند و اهل بصیرت و آگاهي‏ اند.

باني: به شخصي گفته مي‏ شود كه خرج برنامۀ عزاداري يا جشن را به عهده‌ گرفته يا مجلس را برپا كرده است.

بند: اصطلاحي‌ است كه هم در «نوحه» و هم در قالب‏هاي «ترجيع بند» و «تركيب ‏بند» به كار مي‏ رود.

پاكت: كنايه از مبلغي است كه به عنوان «تبرّك» به مداح داده مي‏ شود.

پامنبري: به كساني گفته مي‏ شود كه در پاي منبر وعظ و برنامۀ مداحي به عنوان مستمع، مي‏ نشينند.

پامنبري‌خواني: به برنامه‏ اي گفته مي‏ شود كه ميان دو منبر وعظ، توسط مداح، اجرا مي‏ شود.

پل سازي: پل زدن به مرثيۀ مداح قبلي با شگردهاي خاص. آن‏گاه كه مداحي به فرض از حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) خوانده است، مداح ديگري پس از او به نوعي، مرثيۀ او را ادامه دهد و ذهن مستمع را به فضاي ديگري ببرد؛ مثلاً بگويد: «من خانم ديگري مي‏ شناسم كه كتك خورده، او هم مثل زهرا(سلام‌الله‌علیها)  پدرش را صدا زد، اما او سه سال بيشتر نداشت»

پياده كردن: اين اصطلاح – به كنايه – به مفهوم اجرا كردن برنامه، خواندن يك شعر يا مرثيه، به كار مي‏ رود.

پير غلام: كنايه از شخصي كه در بارگاه اهل‏بيت(علیهم‌السلام)، سالها افتخار مرثیه‌خوانی داشته و در اين راه به پيري رسيده است.

پيش‏كسوت: شخصي كه در كار مرثیه‌خوانی، از ديگران پيشتر است و در اين كار، تجربه فراواني اندوخته است.

تكيه: اصطلاحاً به محلي – غير از مسجد – گفته مي‏ شود كه در آن برنامه‏ هاي جشن يا عزاي اهل‏بيت(علیهم‌السلام) برگزار مي‏ شود.

تك زدن: اصطلاحي‏ است در سينه‏ زني، كه در آن حركات دست‏ها به هنگام سينه زدن، آرام و با فاصله است.

تند زدن: اصطلاحي‌ است در سينه ‏زني، كه در آن در پايان مجلس، آهنگ سينه‏ زني، تند شده، حركات دست‏ها سريع مي‏ شود.

ثلاث: اصطلاحي‌ است در سينه‏ زني كه در آن، ميان هر سه بار سينه زدن به صورت ممتد، يك مكث كوتاه وجود دارد.

چاووش خوان: كسي است كه شعري را به لحن و آواز مناسب در جمعي مي‏ خواند و خبر از آمدن زائر مي‏ دهد.

حسينيه: به محلي ـ غير از مسجد ـ گفته مي‏ شود كه در آن برنامه‏ هاي جشن يا عزاي اهل‏ بيت(علیهم‌السلام) برگزار مي‏ شود.

خط: اصطلاح غلطي‏ است كه برخي مداحان به جاي اصطلاح ادبي «بيت» به كار مي‏ برند. مثلاً مي‏ گويند: «چند خط، شعر خواندم!»

خون گريه كردن: كنايه از حُزن شديد و گريه فراوان.

دستگاه خوان: مقصود، مرثیه‌خوانی است كه دستگاههاي موسيقي و رديف‏هاي آوازي را مي‏ شناسد و آن را در مداحي به كار مي‏ برد.

دسته: گروهي از عزاداران كه با هم، شعر يا نوحۀ خاصي را زمزمه مي‏ كنند.

دعاي مجلس: دعا كردن در پايان برنامۀ و ختم عزاداري، كه معمولاً توسط مرثیه‌خوان پيش‏كسوت، انجام مي‏ شود.

دعوت داشتن: مقصود، دعوت شدن مرثیه‌خوان به جلسه، جهت اجراي برنامه است.

دم: مقصود همان نوحه يا سرود است و قسمتي از آن، كه توسط مستمعان، به تكرار گفته مي‏ شود. اين كار بعد از برنامۀ مرثيه‌خواني مداح، اجرا مي‏ شود.

دهه: منظور، ده روز برنامۀ عزاداري كه يك مداح جهت انجام وظيفه، دعوت مي‏ شود.

ذاكر: كسي كه به ذكر مناقب و مراثي اهل‏ بيت(علیهم‌السلام) مي ‏پردازد.

ذكر: نام ديگر«نوحه» است كه معمولاً در پايان برنامۀ مرثيه‏ خواني، ارائه مي‏ شود.

ذكر آخر: مقصود بند آخر «نوحه» است؛ معمولاً اين اصطلاح را مرثیه‌خوانان در اواخر نوحه‌خواني به كار مي‏ برند.

رثا: اصطلاحي است ادبي و به معني «سوگ» و «عزا» است. مثلاً گفته مي‏ شود: «در رثاي امام علي(علیه‌السلام) شعري بخوان!»

رَجَز: شعارهاي حماسي كه در جنگ، توسط مبارزان خوانده مي‏ شده است. گاه اين رجزها در شعرها و برنامه ‏هاي مداحي هم خوانده مي‏ شود؛ مثلاً اين رجز معروف حضرت ابالفضل(علیه‌السلام)، ( یا خواندن اشعار حماسی و تأثیر گذار)

واللَّهِ ان قطعتموا يميني‏    انّي اُحامي ابداً عن ديني…

رديف خواني: مقصود، اجراي برنامۀ مداحي با استفاده از دستگاه‌هاي موسيقي و رديف‏ آوازي است.

رو به قبله كردن: كنايه از سلام دادن و تمام كردن مجلس است.

زبان حال: سخناني كه مرثیه‌خوان يا واعظ، با تكيه بر تاريخ و سيرۀ اهل‏ بيت(علیهم‌السلام) به ايشان نسبت مي‏ دهد.

زبان قال: سخناني كه از قول اهل‏بيت(علیهم‌السلام) نقل شده و در تاريخ – به صورت مستند – آمده است.

زمزمه: نوحه و نالۀ مستمع به همراه مداح است؛ اين حركت، باعث ايجاد شور و هيجان در محفل عزاداري و پررونق شدن برنامۀ مداح مي‏ شود.

زمزمه‌خواني: تكرار يك بيت يا يك بند نوحه، توسط مستمعان يا مرثیه‌خوان به صورت آرام.

زمينه‌خواني: خواندن اشعاري در سينه‏ زني، به طوري كه آهنگ سينه زني به صورت سنگين و با فاصله باشد.

زنجيرزني: زنجيرزدن عزاداران در هنگام نوحه‌خوانی؛ معمولاً اين حركت در دسته‏ هاي عزاداري اجرا مي‏ شود.

زيارت‌خواني: مقصود، خواندن يكي از زيارت‏ها مثل «وارث»، «عاشورا» و… مي‏ باشد كه مرثیه‌خوان، لازم است در خواندن آنها تسلّط و با مضامين آن آشنايي داشته باشد.

سبْك: در فن مرثیه‌خوانی، مقصود «آهنگ» و «شيوه» خواندن مرثيه يا نوحه است.

سرود: به شعرهايي گفته مي‏ شود كه قالب آن مانند نوحه اما مضمون آن شاد است و در مجالس شادي خوانده می‌شود.

سفره: تعبيري است كه مرثیه‌خوانان جهت تفاخر به كار مي‏ برند. مثلاً: «ما مهمان سفرۀ اهل‏بيت(علیهم‌السلام) هستيم» و گاه نيز مقصود، سفرۀ اطعامي است كه پس از پايان عزاداري، گسترده مي‏ شود و به سفرۀ اهل‏ بيت(علیهم‌السلام) تعبير مي‏ شود.

سنگين: آن گاه كه مداح، شعر را با آهنگ كشدار، بخواند به نحوي كه حالت سينه‌زني، ممتد و با فاصله باشد، اصطلاحاً «سنگين» گفته مي ‏شود.

سه ضرب: سينه زدن عزاداران، به حالتي كه ميان هر سه بار سينه زدن به صورت ممتد، يك مكث كوتاه باشد.

سينه ‏زني: شيوۀ مرسومي در عزاداري‏ است. اهل مجلس پس از شنيدن مرثيه، به حالت ايستاده يا نشسته، متناسب و همراه با نوحه يا شعرخواني نوحه‌خوان، با دست بر سينه مي‏ كوبند.

شاه بيت: زيباترين و برجسته ‏ترين بيت در يك قالب شعري، شاه بيت ناميده مي‏ شود.

شعر: يكي از ابزارهاي فن مداحي است. البته اين اصطلاح، توسط برخي مداحان، به صورت كلي به جاي نام هر قالب شعري به كار مي‏ رود. مثلاً به غلط گفته مي‏ شود:«چند تا شعر خواندم».

شورزدن: حالت عزاداري با زمزمه و بر سر و سينه زدن، به صورت ممتد و بي‏ فاصله است. معمولاً اين شيوه، در اواخر برنامه و با هدايت نوحه‌خوان، صورت مي‏ گيرد.

عاشقان: اصطلاحي است كه معمولاً از طرف مداح و منبري به عزاداران و اهل مجلس اطلاق مي‏ شود؛ اين اصطلاح معمولاً زينت‏ بخش نام هيئات عزاداري يا جلسات آموزشي مداحي نيز مي‏ باشد. واژه‏ هايي ديگر مثل «محبّان»، «عشاق» و… نيز به همين منظور به كار مي‏ رود.

عباي مداحي: رسم است كه مرثیه‌خوانان در جلسات آموزشي، هنگام اجراي برنامه، عبايي بر دوش مي ‏افكنند و هم‏چنين هنگام اجرا در هيئات و مجالس مذهبي آن را بر دوش مي‏ اندازند تا متانت و وزانت ايشان دوچندان شود.

عزاخانه: كنايه از مجلس و محفل عزاداري است.

عزادار: به افرادي كه به مجلس عزاداري آمده و سوگوارند، اطلاق مي‏ شود.

عشق: اظهار محبت و علاقه به اهل‏بيت(علیهم‌السلام) است؛ اين واژه در برنامه ‏هاي مداحي، پركاربرد است.

فرد: تك بيت از يك قالب شعري، كه انتخاب و خوانده مي‏ شود،«فرد» نام دارد.

قصيده: يكي از قالب‏هاي شعري كه مهم‏ترين ويژگي آن طولاني بودن ابيات است. معمولاً برخي به غلط، هر شعري را كه ابياتي طولاني داشته باشد، قصيده مي‏ نامند.

قفل زدن: كنايه از بي شور و حال بودن مجلس است. آن گاه که مجلس، برنامه مداحي را تحويل نگيرد و – به اصطلاح – گريه يا شوري نداشته باشد، مداح، مي‏ گويد: «انگار به مجلس، قفل زده ‏اند!».

كسوت مداحي: مقصود، لباس مداحي و كنايه از افتخار نوكري اهل‏بيت(علیهم‌السلام) است.

كمكي گرفتن: آن گاه كه گروهي از يك هيأت عزاداري به هيأت ديگري براي عزاداري – به صورت گروهي – مي‏ روند، اصطلاحاً گفته مي‏ شود «كمكي» رفته ‏اند.

كوچه واكردن: هنگامي كه برنامۀ سينه‌زني آغاز مي‏ شود، توسط مياندار مجلس و با اشارۀ نوحه خوان، عزاداران، صف‌هايي رو به روي هم تشكيل مي‏ دهند كه اصطلاحاً «كوچه وا كردن» گفته مي‏ شود.

گريز زدن: نقطۀ اوج مرثيه خواني مداح است كه به صورت تطبيق و پيوند حادثه‏ اي با حادثۀ كربلا، انجام مي‏ شود.

گريه گرفتن: امروزه، يكي از هدف‏هاي مداحي هم‏چنين يكي از شيوه‏ هاي محك زدن ميزان موفقيت يك مرثیه‌خوان در مرثیه‌خوانی، گرياندن مستمع است. در ميان بسياري از مرثیه‌خوانان، توان «گريه گرفتن» از اهل مجلس، نشان موفقيت مداح به حساب مي‏ آيد!

گوشواره: در پايان هر بند نوحه، مصراع‌هاي كوتاه يا بلندي است كه بندها را به هم پيوند مي‏ دهد و زمينۀ ذهني را در مستمع براي پاسخ دادن به ذكرِ نوحه آماده مي‏ كند. به آن مصراع‌ها، اصطلاحاً «گوشواره» گفته مي‏ شود.

لباس مداحي: از گذشته، رسم بوده است كه مداحان، جهت تمايز از ديگر مردم، كت‏هاي بلندي مي ‏پوشيده ‏اند و عبايي بر دوش مي‏ افكندند. پوشيدن اين لباس، به مداح، وقار و متانت خاصي مي‏ بخشيده است.

لق زدن: اصطلاحي ا‏ست در سينه زني، آن هنگام كه در سينه زني ميان عزاداران، هماهنگي وجود نداشته باشد، گفته مي‏ شود: «سينه زني، لق مي‏ زند»

مجلس: همان محفل عزاداري است. مقصود مرثیه‌خوانان از اين اصطلاح، معمولاً «برنامۀ مرثیه‌خوانی» است. مثلاً جملۀ:«چند مجلس پياده كردم» يعني چند برنامۀ مداحي، اجرا كردم.

مجلس‌گرداني: كنايه از ادارۀ مجلس عزاداري توسط مرثیه‌خوان يا ميانْ‏دار است.

مجلس‌گرفتن: اين اصطلاح (يا: گرفتن مجلس) زماني به كار مي‏ رود كه برنامۀ مرثیه‌خوانی بر روي مستمعان تأثير بگذارد و شور و حال خاصي به مجلس بدهد.

مطلع: اصطلاحاً به بيت اول ـ كه آغاز شعر است ـ گفته مي‏ شود.

مقتل: كنايه از كتابي است كه مصائب اهل‏ بيت(علیهم‌السلام) در آن بيان شده است.

مقطع: اصطلاحاً به بيت آخر شعر گفته مي‏ شود.

مناقب ‏خوان: اصطلاحي قديمي، كه بر گروهي از مداحان اطلاق مي‏ شده است كه به نقل مناقب و فضايل اهل ‏بيت(علیهم‌السلام) مي‏ پرداخته‏ اند.

منبري: مقصود سخنران يا واعظ مجلس است كه بر منبر مي‏ نشيند و سخن مي‏ گويد.

ميان‏دار: به شخصي اطلاق مي‏ شود كه در ادارۀ مجلس، مرثیه‌خوان را ياري مي‏ كند.

نسخه: نوشته‏ اي كه مرثیه‌خوان، هنگام خواندن، به دست مي ‏گيرد، نسخه نام دارد.

نمك مجلس: اصطلاحاً به معناي چاشني يا جاذب مجلس به كار مي ‏رود مثلاً گفته مي‏ شود: «نام امام حسين(علیهم‌السلام) نمك مجلس است.

نَوّاح: كسي كه در خواندن «نوحه» تجربۀ خاصي دارد و كارش نوحه خواني يا نوحه‏ سرايي است.

نوحه: يكي از قالب‏هاي پر كاربرد در مداحي است. نوحه معمولاً در اواخر برنامه و پس از مرثيه‌خواني، عرضه مي‏ شود و در پر شور كردن مجلس و همراه نمودن مستمع با او، نقش فعالي دارد.

نوكر اهل‏ بيت(علیهم‌السلام): كنايه از افرادي كه از سرِ ارادت، در محافل مذهبي به شيوه ‏هاي مختلف خدمت مي‏ كند.

واحدخواني: رسم بوده كه وقتي دسته عزاداري حركت مي‏ كرده، مكان‏هاي بخصوصي متوقف مي‏ شده است و نوحه‌خوان در آن حال، شعري را با آهنگ خاصي مي ‏خوانده است و مردم بدون آن كه جواب دهند، سينه مي‏ زدند. به اين برنامه در نوحه‌خوانی، واحد خواني گفته مي‏ شده است.

واحد نُث: در واحد خواني، گاه كه سينه زن به شور مي ‏آيد در آن حال، يك دست و دو دست بر سينه مي‏زند، اين حالت «نث» نام دارد.

واگردان: به بيت «ترجيع» در قالب «ترجيع بند»، واگردان نيز گفته مي‏ شود.

هيأتي: اصطلاحاً به افرادي گفته مي‏ شود كه اهل شركت در مجالس اهل‏ بيت‏ اند و پاي منبر وعظ و عزاداري مي‏ نشينند.

يا الله كردن: كنايه از رو به قبله كردن و تمام نمودن مجلس عزاداري است.

يا حسين كِش: كنايه از ميانْ‏دار است، كه لابه‏ لاي خواندن مداح، جمله هايي كه معمولاً به صورت«ندا» است، با آهنگي كِشدار مي‏ خواند و سينه ‏زنان نيز آن را تكرار مي‏ كنند و يا در پاسخ مي‏ گويند: «اي تشنه لب! حسين واي!»

منبع:حسینی، سیدمهدی، (۱۳۸۱). فرهنگ اصطلاحات مداحی(مرثیه‌خوانی)، مجلۀ خیمه، ۱، ۱۱٫