خط فارسی در مداحی

خط فارسی در مداحی، شامل نشانه‌هایی است که توسط آنها، مداح می‌تواند مطالبی را برای مخاطبین خویش بیان نماید و هر چه این نشانه‌ها گویاتر باشند صحت کار مداح بیشتر می‌گردد؛ دربارۀ خطوط گویا، باید گفت:خط فارسی که غالب کار مداح با آن است براساس ظرفیت گویای این خط، برای مداح و در نتیجه برای مخاطبِ مداح،گویا است؛ باید دانست این خط، از ریشه دارای مشکلاتی است که نه تنها مداح، بلکه هر کسی را از باسواد و کم سواد، دچار اشکال می‌نماید و اگر قبل از خواندن، آشنایی نسبت به کلمات وجود نداشته باشد و به چشم آشنا نباشند، بسیار ممکن است که خواننده را دچار خطا نماید«می‌گویند:حروف الفبای کنونی ایران برای ضبط درست الفاظ یعنی آواهای زبانی، کافی و رسا نیست و ما به حکم عادت و ممارست زیاد و به اعتبار کلماتی که در یک عبارت از پیش و پس کلمه می‌آیند، آن کلمه را تلفظ می‌کنیم و محال است کسی که زبان فارسی را از راه گوش فرا نگرفته بتواند یک کلمه را بی‌غلط بخواند و بنویسد»(آرین‌پور، ۱۳۸۲، ۳۴) و به این دلیل است که اساتید آموزش مداحی به هنرجویان، تأکید می‌نمایند که اشعار باید حفظ شوند؛ البته در سرودن اشعار، باید دقت کرد که تا حد امکان از کلمات و عباراتی که ایجاد خطا می‌نماید پرهیز شود؛ اما بطور معمول نیز مشکلاتی در خط فارسی وجود دارد که به چند نمونه اشاره می‌نمائیم:

۱ـ در این بیت:«پرده کنار رفته و می‌نگرم به دخترت       نه معجرش بود به سر نه گوشواره یا حسین»(غلامرضاسازگار) در کلمۀ«می‌نگرم» باید حرف «ن» با کسره خوانده شود و به غیر آن صحیح نیست و همچنین در کلمۀ«بود» باید حرف«ب» با ضمه و «و» با فتحه خوانده شود که معنیِ «باشد» را بدهد.

۲ـ عبارت:«آمده است» در دو بیت از یک شعر به دلیل ضرورت وزنی، به دو صورت خوانده می‌شود. در:«گویا به سر رسیده غم انتظارها     از راه آمده است نگار نگارها» باید به صورت:«آمدست»خوانده شود و در:«این گیسوان مختصرم فرش راه تو      باقیش مانده است میان شرارها»(مصطفی هاشمی نسب) باید به صورت:«آمده است»خوانده شود.

۳ـ در این بیت:«غمگین مباش ازین که شهید تو کودک است     طومارها بزرگ ولی مهر کوچک است»(علی انسانی) عبارتِ:«ازین» مخفف:«از این» است و حرف «م» در کلمۀ«مهر» باید با ضمه خوانده شود.

۴ـ در این بیت:«ذبح عظیم پیش تماشای زینب است    شمر و سنان به قهقهه این بار می‌رسند»(محمود ژولیده) کلمۀ«ذبح»به معنی قربانی حتماً باید با«ذ» نوشته شود و اگر با«ز» بنویسند نام یکی از سلاطین مدیان را برده‌اند؛ همچنین حرف«س» در کلمۀ«سنان» را باید حتماً با فتحه بخوانند و اگر با کسره بخوانند به معنی «نیزه» می‌باشد.

۵ـ در این بیت:«مولای ما نمونۀ دیگر نداشته است      اعجاز خلقت است و برابر نداشته است»(سیدحمیدرضابرقعی) کلمۀ «مولا» باید بصورت «مُـــلا»خوانده شود و «مُ» کشیده شود؛ و «نداشته است» در مصراع اول بطور کامل و در مصراع دوم به صورت مخفف«نداشتست»باید خوانده شود.

۶ـ مداح باید با عبارت«هذا حُسَین» در عربی و در مقتل آشنا باشد و بداند«ه» در«هذا» الف مقصوره می‌گیرد و بصورت «هاذا» خوانده می‌شود و«س» در«حسین» باید با فتحه خوانده شود تا این عبارت را به صورت صحیح و عربی بخواند؛ همچنین«فتاد» در مصراع دوم مخفف«افتاد» بوده است و حرف«ف» باید با ضمه خوانده شود.

۷ـ در این بیت:«کای خفته خوش به بستر خون دیده باز کن       احوال ما ببین و سپس خواب ناز کن»(نیرتبریزی) کلمۀ«کای» اولاً مخفف«که ای» بوده و ثانیاً در خواندن باید به صورت:«کی» خوانده شود و نمی‌تواند از ابتدا به صورت«کی» نوشته شود؛ زیرا با «کی» به معنی«چه وقت» اشتباه می‌شود. همچنین در«خوش» حرف«و» خوانده نمی‌شود و «خ» ضمه می‌گیرد. همچنین در«خواب» حرف«و» خوانده نمی‌شود و به صورت«خاب» خوانده می‌شود.

منشأ خط فارسی

تحولات زیادی منجر به ایجاد خط کنونی فارسی در ایران گشته است؛ ولی می‌توان گفت:«خط کنونی ایران از اعراب گرفته شده و پس از نفوذ و گسترش و پیشرفت اسلام در ایران همراه با زبان عربی به ایران آمده است. عرب‌ها این خط را در زمانی که از ظهور دین اسلام چندان دور نبود از قوم نبطی(درجانب حوران)و از سریانیان(از طریق حیره) اخذ و تقلید کرده بودند که خط نبطی مبنای خط نسخ و خط سریانی منشأ خط کوفی شد.»(همان، ۳۳)

خط عربی منشأ خط فارسی است؛ پس ورود آیات، روایات و مقاتل در اشعار فارسی، آنچنان عجیب و نامأنوس نیست و باید دقت گردد به همان شکل بکار گرفته شود.

تغییرخط فارسی

یکی از تلاش‌هایی که از حدود دویست سال قبل صورت گرفته تغییرخط فارسی است که به دلیل مشکلاتی که در آن مشاهده شده خواسته‌اند مانند بعضی کشورها مثل ترکیه، خط کشور ایران، یعنی فارسی را نیز عوض نمایند. این خطر به دلایل ذیل باید در نظر تصمیم‌گیران باشد تا باعث جلوگیری از آن گردد:

۱ـ با تغییر خط فارسی، تمام اشعار آیینی که بخش اعظم اشعار فارسی را تشکیل می‌دهند کنار گذاشته خواهد شد که البته موافقان تغییر، این مسئله را نمی‌پذیرند. تجربۀ کشورهایی که خط خویش را عوض کرده‌اند نشان می‌دهد که کتاب‌های گذشته و میراث ارزشمند آن فرهنگ‌ها در گوشۀ کتابخانه‌ها دچار آسیب شدید شده و مراجعه کننده‌ای ندارند.

۲ـ با تغییر خط فارسی، دیگر نمی‌توان از صنعت تضمین در شعر آیینی بهره برد؛ یعنی عین عبارات آیات، روایات و مقاتل را نمی‌توان در اشعار آورد؛ درصورتی‌که در حال حاضر، اشعار پُر است از تأثیر قرآن کریم و احادیث و تاریخ و مقاتل عربی و این تضمین‌ها برای مخاطبان جا افتاده و ملموس است.

۳ـ مؤانست به خط فارسی، شکل کلمات و حسی که از هر کلمه منتقل می‌شود، ضمن اینکه برای مداحان، مهم و اثربخش است برای عموم فارسی‌زبانان نیز قابل توجه می‌باشد؛ مثلاً با نگاه اول به اسم حسین(علیه‌السلام)، و کربلای معلّی، آنچه به ذهن متبادر می‌شود، احترام توأم با ذکر سلام و تحیات به آن بزرگوار، و در مقابل با دیدن اسم یزید و شمر و عمربن سعد(لعنة الله علیهم)، حس نفرت توأم با ذکر لعن و نفرین به آن دشمنان ایجاد می‌شود.

نتیجه:

ضمن محافظت از میراث غنی زبان و خط فارسی، باید هر یک از مداحان با مطالعۀ وسیع آثار نظم و نثرفارسی، توانمندی دیداری خویش را در خوانش خط فارسی افزایش دهند و اساتید مداحی نیز نسبت به این امر مهم، برنامه‌ریزی بیشتری در آموزش نمایند؛ چراکه در این روزگار، تأثیر زیاد انتشار مداحی اهل بیت(علیهم‌السلام) و اثر بخشی مداحان در جامعۀ فارسی زبانان،  غیر قابل انکار است.

مجیدطاهری

۸خرداد۱۳۹۹

آرین‌پور، یحیی، (۱۳۸۲). از نیما تا روزگارما(تاریخ ادب فارسی معاصر)، چاپ چهارم، تهران:زوّار.

توجه توجه

علاقمندان می توانند در کلاسهای عمومی و خصوصی(حضوری و مجازی) استادمجیدطاهری در «کانون فرهنگی تبلیغی ولایت» شرکت نمایند.

تلفن تماس:تهران: ۳۳۲۵۰۹۳۰

آدرس تلگرام:amoozeshmaddahi@

آدرس ایتا:ostadtaheri@

آدرس اینستاگرام:amoozesh_madahi_velayat

آدرس سایت:www.vmadahi.ir

آدرس وبلاگ:www.amoozeshmaddahi.blogfa.com

آدرس موسسه:تهران ـ میدان امام حسین(علیه السلام) ـ اتوبان امام علی(علیه السلام) ـ خیابان ثارالله(علیه السلام) ـ پلاک۱۱۱

باجستجوی«کانون فرهنگی تبلیغی ولایت» در گوگل، می توانید نقشه را نیز دریافت نمائید.